Preventie van mentale overbelasting bij artsen: een gedeelde systeemverantwoordelijkheid

De cijfers liegen er niet om. Een kwart van de coassistenten kampt met ernstige vermoeidheid. Driekwart van de huisartsen ervaart een te hoge werkdruk. En ruim één op de vier artsen heeft burn-outklachten (Loopbaanmonitor FMS 2024). Bij DoctorConnect zien we dagelijks de gevolgen van mentale overbelasting. Maar liever zijn we eerder in beeld. Want preventie is wél mogelijk – mits zorgorganisaties bereid zijn te investeren in psychologische veiligheid, een gezonde werkcultuur en krachtig, inclusief leiderschap.

Over dit thema spreken we met Renée Jenniskens, arbeids- en organisatiepsycholoog en consultant bij DoctorConnect. Ze werkte jarenlang in de verzuimbegeleiding, vooral binnen de zorg, en begeleidt nu artsen en organisaties bij verzuim, re-integratie en loopbaanvraagstukken – altijd met oog voor mens én systeem. In haar werk groeide het besef hoe belangrijk het is dat artsen niet alleen professioneel blijven functioneren, maar ook mentaal gezond blijven.

Taakeisen en hulpbronnen: een kritische balans

Bij artsen zijn de taakeisen structureel hoog: lange werkdagen, onregelmatige diensten, levensbepalende beslissingen en een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Deze constante druk vraagt om evenwicht – tussen wat het werk eist en wat het werk teruggeeft. Vanuit haar expertise kijkt Renée daarom door de bril van het Job Demand-Resource model: hoe hoger de taakeisen, hoe belangrijker het is om voldoende hulpbronnen (resources) beschikbaar te stellen.

“Duurzame inzetbaarheid vraagt meer dan vakinhoudelijke kennis of fysieke belastbaarheid. Artsen hebben behoefte aan een werkomgeving waarin mentale gezondheid bespreekbaar is, waar ruimte is voor steun en reflectie, en waar zij zich veilig en gewaardeerd voelen – juist omdat hun werk zoveel van hen vraagt.”

Roeping en kameraadschap: krachtig én kwetsbaar

Twee essentiële factoren voor het werkplezier van artsen zijn hun roeping en de kameraadschap met collega’s (Van den Goor & Bondarouk, 2021). Ze halen zingeving uit het werken vóór en mét mensen, binnen een betekenisvolle context. Werken in een hecht team waarin vertrouwen en verbondenheid centraal staan is essentieel – maar ook kwetsbaar.

“Als de werkdruk structureel te hoog wordt, kunnen juist deze motivatoren omslaan in uitputting of frustratie. Daarom is een cultuur van openheid en respect cruciaal”, zegt Renée. “Een omgeving waarin collega’s oog hebben voor elkaar, vragen hoe het écht gaat, en elkaar durven aanspreken – zonder angst voor persoonlijke consequenties. Artsen zijn vaak enorm loyaal en toegewijd. Maar diezelfde toewijding maakt het lastig om grenzen te bewaken. De patiënt komt altijd op één. Maar wie zorgt er dan voor de dokter?”

Psychologische veiligheid vraagt om inclusief leiderschap

Echte verandering begint aan de top. Volgens Renée is het essentieel dat leiders binnen zorgorganisaties het goede voorbeeld geven én actief ruimte creëren voor reflectie, dialoog en ondersteuning. “Inclusief leiderschap, waarbij echt wordt geluisterd naar teamleden, maakt een groot verschil. Artsen weten vaak zelf heel goed wat er nodig is. Geef ze het vertrouwen én de ruimte om dat te zeggen.”

Toch blijft het voor veel instellingen lastig om structureel te investeren in preventie. Beperkte middelen, hoge werkdruk en de constante stroom van ad-hoc zaken in de patiëntenzorg maken het moeilijk om duurzame inzetbaarheid hoog op de agenda te krijgen.

Een gezonde dokter, een gezonde zorg

Mentale overbelasting bij artsen is geen individueel probleem – het is een systeemvraagstuk. Maar juist daar ligt ook de oplossing. Door te investeren in een veilige cultuur, inclusief leiderschap en psychologische ondersteuning, kunnen zorgorganisaties het verschil maken. “Het bewustzijn groeit, maar het is nog geen gemeengoed. Als we echt willen dat artsen duurzaam kunnen functioneren, moeten we ze beschermen vóórdat ze uitvallen. Dáár ligt de grootste winst.”